Opzetten van een Nationale Grondbank

De overheid heeft veel grond in eigendom, maar dit bezit is sterk versnipperd. Het gaat vaak om on- of onderbenutte percelen van bijvoorbeeld gemeenten, provincies, waterschappen, het Rijksvastgoedbedrijf, Defensie, Rijkswaterstaat of Staatsbosbeheer. Door dit grondbezit samen te voegen in een Nationale Grondbank krijgen al die verschillende percelen één eigenaar en kan het versnipperde bezit effectiever gecombineerd worden bij toekomstige gebiedsontwikkeling.

Een Nationale Grondbank denkt integraal en grensoverschrijdend, waardoor grondgebruik beter en flexibeler kan aansluiten op de grote ruimtelijke uitdagingen, zoals die bijvoorbeeld zijn geformuleerd in de NOVI. Een grondbank maakt het tevens mogelijk om gebieden grootschaliger te ontwikkelen of juist te beschermen, eenvoudiger grond uit te ruilen, nieuwe gronden aan te kopen en percelen opnieuw te verkavelen en te herbestemmen. Op die manier wordt economische waarde gecreëerd. Binnen de grondbank kunnen opbrengsten van grondontwikkeling worden gekoppeld aan verliesgevende (publieke) investeringen, zodat een businesscase die binnen één enkel project niet sluitend wordt, toch kan worden uitgevoerd. Als Staatsbosbeheer bijvoorbeeld ergens in Nederland een stuk bos moet opofferen voor woningbouw of OV-infrastructuur, dan kan vanuit de Grondbank elders weer natuur worden toegevoegd. En er wordt dan meteen bijgedragen aan het verhogen van de natuur- en landschapskwaliteit en het tegengaan van stikstofdepositie en broeikasgasemissie.

Door versnipperd grondbezit samen te voegen in één grondbank worden voorheen botsende belangen van verschillende grondeigenaren omgezet in een gezamenlijk belang. Discussies over waar bijvoorbeeld woningen moeten worden ontwikkeld en waar natuur (op basis van het eigen financiële belang), worden zo uit het systeem gehaald. Net als de vraag wie de lasten draagt en wie van de baten profiteert. Het gaat dan alleen nog om de juiste functie op de juiste plek. Vanuit het gezamenlijke belang kan, waar nodig, centrale sturing worden gegeven aan ruimtelijke ontwikkelingen. Hierdoor kan tempo gemaakt worden met het bouwen van woningen en het werken aan de klimaatopgave.

De Nationale Grondbank zou een zelfstandig orgaan moeten worden. Deelnemende partijen zijn aandeelhouder en brengen middelen in. Zo kan de Grondbank ook gronden aankopen, bijvoorbeeld als het nodig is om twee percelen ruimtelijk te verbinden. Ook private partijen kunnen projectmatig participeren in bijvoorbeeld een publiek-private samenwerking.

Een dergelijke grondbank voegt een concreet uitvoeringsperspectief aan de NOVI toe, waardoor wordt bijgedragen aan de implementatie van de NOVI, aan de wens tot integraler denken en aan het voorkomen van afwenteling van belangen.

Binnen de Nationale Grondbank maken samenwerkende partijen geen publieke maar privaatrechtelijke afspraken. Harde afspraken, waaraan iedereen zich moet houden op straffe van boete of schadeclaim. Zo is de grondbank minder gevoelig voor politieke koerswijzigingen en verkiezingen, wat noodzakelijk is vanwege de focus op de lange termijn. Om het geheel beheersbaar te houden, is het denkbaar om onder een landelijke Grondbank regionale divisies te organiseren.

Leven in een land met een plan

Ruim 150 doeners en denkers uit wetenschap, politiek, overheid en bedrijfsleven schreven in 2021 samen Meer Wel. Dit boek is een initiatief van De Publieke Zaak en is de laatste in een trilogie, volgend op ‘Meer Waarde’ (2017) en ‘Meer Wij’ (2019). Deze boeken hadden respectievelijk ‘de rol van de grote onderneming in de maatschappij van de toekomst’ en ‘het belang van samenwerken’ tot onderwerp.

De verschillende teams van Meer Wel gaven per onderwerp een samenvatting van de grote uitdagingen voor de toekomst. Aan bod komen onder meer gezondheidszorg, milieu, onderwijs, werkgelegenheid, mobiliteit en voeding. Aansluitend worden in totaal zo’n 150 praktische ideeën aangedragen. Wij lichten in een serie artikelen de ideeën toe van het team ‘Huisvesting en Ruimtelijke ordening’. Hun hoofdstuk is getiteld ‘Leven in een land met een plan’ en heeft als kernvraag “Hoe zorgen we ervoor dat iedereen in een duurzame omgeving kan wonen, later en nu?”