Nu of nooit: veranker klimaatadaptatie in ontwerp

woensdag 28 juli 2021

Hittegolven in Canada in 2021.

Als de voorgaande waarschuwingen van de wetenschap nog niet voldoende waren, hebben de afgelopen weken het overweldigende bewijs geleverd dat klimaatverandering dagelijkse realiteit geworden is. Extreme bosbranden die kort achter elkaar voorkomen zoals in het westen van Noord-Amerika, waardoor de natuur de mogelijkheid ontnomen wordt om te herstellen, terwijl in Europa regio’s geteisterd worden door extreme buien en de daarmee gepaard gaande overstromingen. Niet alleen in verre landen, maar ook hier kan dit nu gebeuren.

Ons probleem

De recente klimaatverschijnselen schoppen al onze paradigma’s over onze omgeving in de war. De jaargetijden, neerslagpatronen en droogteperiodes zijn veranderd en onvoorspelbaar geworden. De natuur, ons stille, trouwe en onverwoestbaar ogende habitat, blijkt ineens kwetsbaar en verdwijnt onder onze voeten. Het water, de basale voorwaarde voor het leven op aarde, is nu daar waar je het niet wil hebben en tegelijkertijd niet te vinden daar waar ons leven er van afhangt.

Klimaatverandering is niet meer alleen het probleem van wetenschappers, linkse politici of geitenwollensokken dragende activisten. Het is óns probleem in het hier en nu. Het gaat om ónze tuin die weg wordt gespoeld, óns huis dat af kan branden en ónze straten die onder dreigen te lopen. Opvallend in deze reeks is dat het gaat om de ruimte waarin we leven. In de bebouwde stedelijke en rurale ruimte wordt een belangrijk deel van de klimaatverandering veroorzaakt. Daar ligt ook een belangrijk deel van de oplossing. 

Het falen van het puntensysteem

Voor de bebouwde omgeving bestaan op dit moment geen normeringen voor klimaatadaptatie, op de gebouwen na. Ook zijn er geen wettelijke eisen waaraan de bebouwing, de straat en de ruimte ertussen zouden moeten voldoen. Stedenbouwkundige eisen worden alleen aan de functionaliteit en architectonische uitstraling gesteld, maar niet aan de effecten op het sterk veranderde lokale en regionale klimaat, de waterhuishouding, de waterkringloop en de ecosystemen. De bescheiden pogingen van diverse gemeenten om met puntensystemen het ontbrekende beleid voor het stedelijk klimaat op te vangen, zetten geen zoden aan de dijk, al signaleren ze goed een steeds sterker wordende behoefte. De stedelijke klimaatproblemen zijn echter vele malen groter om deze met puntensystemen op te kunnen lossen. 

Een nieuw, klimaatbestendig ontwerp

Een eerste stap is om de verouderde, niet meer passende stedenbouwkundige paradigma’s te vervangen door op de huidige situatie bemeten systemen. De dringende problemen en dreigingen zoals extreme hitte, wateroverlast en droogte moeten direct in het ontwerp meegenomen worden. Het nieuwe klimaatbestendige stedenbouwkundige ontwerp moet niet alleen uit de hierboven genoemde traditionele elementen opgebouwd worden, maar juist ook, en misschien wel in de eerste plaats, op de klimatologische effecten. 

De volgorde van deze drie basiselementen is ook belangrijk. Klimaat is in de laatste jaren uitgegroeid tot een hoofdrolspeler en dient als zodanig behandeld te worden. Functionaliteit en natuurlijk de daaraan gekoppelde financiële stromen zijn nog steeds belangrijk. Daarnaast dienen ook de maatschappelijke kosten van de klimaateffecten meegenomen te worden in de calculaties. Pas als de kosten en baten van klimaateffecten evenwichtig zijn, kan men voortaan spreken van een goed onderbouwd project.

Overstromingen kaart
Overstromingen in West-Europa in 2021.

Ecosystemen als fundering

Ontwerpopgaven waarbij klimaateffecten meegenomen worden, zullen een belangrijke verandering opleveren voor het eindontwerp. Het belangrijkste element daarbij is het gebruik maken van ecosystemen en ecosysteemdiensten om aan de klimaatopgave te kunnen voldoen: om hitte te bestrijden is vegetatie nodig, voor waterretentie en vermindering van wateroverlast is vegetatie nodig en om droogte tegen te gaan is, opnieuw, vegetatie nodig. Vegetatie heeft weer water nodig, anders kunnen haar diensten niet geleverd worden. Water moet dus opgeslagen worden voor droogteperiodes, maar moet ook snel weg kunnen als bij hevige regenbuien.

De maatregelen om dat allemaal voor elkaar te krijgen zijn ingrijpend, zichtbaar, kostbaar en veranderen onze hele kijk op stedenbouw. Ecosystemen zouden als eerste element ontworpen moeten worden, omdat deze de basis voor klimaatadaptatie vormen. Ze zijn niet minder belangrijk dan bijvoorbeeld goede funderingen en de draagmuren van gebouwen. 

In de wet verankeren

In de huidige praktijk zijn veel van de bovengenoemde maatregelen al ergens op de achtergrond aanwezig of worden incidenteel geëist, meestal in pilotprojecten. Dit is echter niet genoeg. Ze dienen structureel in het weefsel van de bebouwde omgeving opgenomen te worden. Ecosystemendiensten zullen net als water of elektriciteit door de stad op grote schaal geleverd moeten worden. Klimaatbestendige stedenbouw dient in de wet verankerd te worden, zodat dit in de dagelijkse praktijk structureel ingevoerd kan worden.

De kennis is er: universiteiten, waterschappen en onderzoeksorganisaties zijn hier allang mee bezig. Kwantificering van de maatregelen is goed mogelijk, hetgeen als basis kan dienen voor normering. En met normeringen kan er ook getoetst worden, waardoor verankering in de wet een grote stap dichterbij komt. Een voorbeeld hiervan kan bekeken worden op de site van de TU Delft, waar een nieuw model voor een klimaatadaptieve en stedenbouwkundige benadering in een manifest is gepresenteerd.

Handelen naar realiteit

Dit is een moeizaam, pijnlijk en complex proces, maar zeer noodzakelijk om een passend antwoord te kunnen geven op de zeer dringende klimaatproblemen. Nu moeten stedenbouwers en architecten deze realiteit onder ogen zien, nu moeten wij naar deze realiteit handelen. 

In de volgende blogs zal ik elk van de genoemde problemen en de oplossing door middel van ecosysteemdiensten apart bespreken: hitte, wateroverlast en droogte.

Afbeeldingen bron: European Space Agency
Referenties kunnen op aanvraag geleverd worden.

Reactie toevoegen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.

Meer artikelen met dit thema

descriptionArtikel

Watercoalitie: 'Onvoldoende maatregelen kabinet Schoof'

27 sep om 07:30 uur

Water wordt in de gebouwde omgeving een steeds belangrijker issue. Niet voor niets werd de politiek daar deze…

Lees verder »
descriptionArtikel

Jubileum voor Vakbeurs Openbare Ruimte

24 sep om 07:30 uur

Precies twintig jaar geleden werd de eerste en meteen succesvolle editie gehouden van de Vakbeurs Openbare…

Lees verder »
descriptionArtikel

Inspiratiebron voor cruciale rol natuur in stedenbouw

16 sep om 07:30 uur

Stedenbouw gaat niet alleen over onder andere wijken, stenen en parkeerplaatsen, de openbare ruimte en groen…

Lees verder »
descriptionArtikel

Goede integrale groennorm maakt einde aan verwarring

10 sep om 07:30 uur

Tal van organisaties en partijen uit de bouw roepen de politiek op om te kiezen voor een realistische groennorm…

Lees verder »
descriptionArtikel

Experimenten maken stadsgroen klimaatrobuust

6 sep om 07:30 uur

Stadsgroen fleurt niet alleen straten op, maar heeft nadrukkelijk ook een functie voor klimaatadaptatie, de…

Lees verder »
descriptionArtikel

Welke wijken, buurten en kernen gaan van het aardgas af?

15 aug om 07:30 uur

De Handreiking Warmteprogramma ondersteunt gemeenten bij het opstellen van een Warmteprogramma. Dit programma…

Lees verder »
descriptionArtikel

Eindafrekening van Kaderrichtlijn Water zal genadeloos zijn

14 aug om 13:00 uur

De doelstellingen van de Kaderrichtlijn Water gaat Nederland bij de toetsing in 2027 niet halen. Dat vindt…

Lees verder »
descriptionArtikel

De natuurinclusieve missie van Bauke de Vries

13 aug om 07:30 uur

De transitie naar een natuurinclusieve, duurzame en klimaatbestendige leefomgeving is niet van vandaag op…

Lees verder »