Gebiedsontwikkeling: mens en maatschappij te veel een niche

Co Verdaas, Deltacommissaris en hoogleraar Gebiedsontwikkeling (TU Delft), wijst in het interview met hemzelf al op dé grote verandering in het vakgebied Gebiedsontwikkeling. “Vijf jaar geleden waren sociale en maatschappelijke aspecten nog echt een niche, maar het is terecht dat dit terrein wint. We hebben het onderwerp ‘mens en maatschappij’ te lang te weinig aandacht gegeven, terwijl de roots van ons vak toch liggen in het ‘goed doen’ voor mens en samenleving. We keken echter te veel naar waar waterlopen, wegen en woongebieden moesten komen.” 
Is het dan vreemd dat Verdaas ‘feminiene kwaliteiten’ benoemt, die meer nodig zijn in het vakgebied? Zoals: “(…) een zekere kwetsbaarheid en openheid. Ik denk dat we daarnaartoe bewegen en elkaar weer weten te vinden om aan de goede dingen te kunnen werken. Ik hoop dat ik het nog meemaak dat we in vertrouwen bezig zijn met onze toekomst.”

Die openheid kom je volop tegen in de interviews met het door Verdaas voorgestelde trio: Sybilla Dekker, Esther Agricola en Mare de Wit. Minister van staat Sybilla Dekker, tussen 2003 en 2006 de minister van VROM, windt er bijvoorbeeld geen doekjes om, als ze het heeft over de huidige politiek: “Er komen mensen binnen met niet al te veel bestuurlijke bagage en dat zag je ook in het inmiddels demissionaire kabinet. Mensen met totaal verschillende achtergronden. Dat is altijd goed in een kabinet en maakt het werken daar ook heel leuk, maar je moet wel begrijpen hoe besturen werkt. Je kunt niet alleen maar roepen: ‘Nee, dit doen we niet. Nee, dit past niet bij ons.’ Blijf in gesprek met bestuurders van gemeenten en provincies, want zij staan voor de uitvoering. Kom ook met ideeën en betrek alle belanghebbenden erbij.”

Wederopbouw

Ook Esther Agricola, regiodirecteur bij BPD|Bouwfonds Gebiedsontwikkeling (Noord-West), ziet met lede ogen aan hoe er momenteel op sommige niveaus wordt bestuurd. Ze maakt een vergelijking met de periode van de wederopbouw: “Alles moest na de Tweede Wereldoorlog tegelijk worden aangepakt, waardoor er een sfeer ontstond van ‘hand in hand kameraden’ met ruimte voor groots denken en grote plannen. Zonder kruidenieren, want er was een enorme urgentie. Die optimistische samenwerkingscultuur tussen alle vakgebieden en marktpartijen bood ook ruimte aan innovatie. Het conceptmatige en fabrieksmatige bouwen, waar we nu zo tegenaan hikken, werd in die tijd gemeengoed. Dat vergde stevig leiderschap van de overheid en dat is verdwenen, zodat we tegenwoordig de aantallen niet meer halen.”

Dankzij Mare de Wit, de kersverse Toekomstambassadeur water en klimaatadaptatie, wordt het drietal generatie-interviews beëindigd met inspirerende visies. Zij heeft een methode ontwikkeld om scherper naar de toekomst te kijken. ‘De Toekomst aan Tafel’ is een methode geïnspireerd door de zevengeneratieregel van Haudenosaunee-indianen. De Wit: “Zij kijken bij elk besluit drie generaties terug en drie generaties vooruit. Het gesprek over zaken uit het verleden waarmee we wellicht niet blij zijn, is heel ingewikkeld. De vraag is nu vooral: wanneer vinden we het niet meer acceptabel dat we problemen doorschuiven naar de toekomst?”

Portlantis

In de rubriek Hot Topic vertelt Fokke Moerel (MVRDV, leidinggevend architect van het project) dat het nieuwe Portlantis - uithangbord van het Havenbedrijf Rotterdam - “een heel eerlijk en helder gebouw is met grote transparante ruimten en een centraal atrium. Zo laat je alles zien en wordt niets verdoezeld.” 
Bovenop de uitvraag van de opdrachtgever voegde MVRDV nog iets wezenlijks toe: de twee opvallend rode trappen aan de buitenkant. Moerel: “Aan de ene kant is dat pure publieksruimte en tegelijkertijd ook een vluchtroute. Wij proberen altijd iets terug te geven aan de stad en dat is hier het openbare dakterras met uitzicht op de natuur en de haven. We hebben hierbij veel geleerd van het Depot van Museum Boijmans Van Beuningen. Daar moesten we de vluchtroutes binnen aanbrengen, want dat paste beter bij het ontwerp. Hier hebben we de ruigere versie bedacht en kan iedereen tijdens de openingsuren gratis het grote dakterras bereiken.”

Westelijke Tuinsteden

In de rubriek Bouwiconen maakt architect Mira Nekova graag een uitzondering door niet voor een specifiek gebouw te kiezen, maar voor het stedenbouwkundig plan voor de Westelijke Tuinsteden (binnen het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP), grotendeels ontwikkeld door Cornelis van Eesteren en Jakoba Mulder). Nekova: “Dit plan inspireert mij vanwege de stedelijke aanpak, maar ook door de rol van Mulder als een van de eerste vrouwelijke architecten die een grote en belangrijke rol speelde in het team achter het plan. (…) Deze benaderingen proberen wij nu ook toe te passen. We vragen onszelf altijd af in welke mate onze ontwerpen bijdragen aan sociaal welzijn en geluk.”

Dat laatste is ook onderwerp van de column van Tess Broekmans, hoogleraar Urban Design (TU Delft). Zij begint met de waarschuwing van de Amsterdamse Rekenkamer over onleefbare en onveilige nieuwbouwwijken. Vanuit haar praktijkervaring in de gebiedsontwikkeling Oostenburg stelt zij: “Een buurt is niet af als de stenen gestapeld zijn. Dan begint het pas. Ontwerpers, ontwikkelaars en gemeente zijn nog niet klaar. Met de bewoners moet de bouwput worden omgetoverd tot een leefbare buurt. Dat vraagt de nodige inspanningen en aanpassingsvermogen. Onze plannen zijn [echter] vaak zo precies uitgedacht en uitgerekend dat die speelruimte ontbreekt. Daarom pleit ik voor een beetje lucht in de plannen en een flexibele houding van alle partijen. Daarmee voorkom je structurele missers en kunnen de bewoners een buurt naar hun hand zetten.”

Ten slotte tref je uiteenlopende meningen aan in ons Expertpanel, dat zich buigt over de nieuwe stelling: Het is realistisch dat we Nederland kunnen transformeren tot een klimaatbestendig park waarin wonen, werken en natuur naadloos samenkomen. Ontdek ook waarom gasthoofdredacteur Verdaas zich liet inspireren door The Beatles, skiën, Ian McEwan en de Millingerwaard.

De nieuwe Stedebouw & Architectuur is voor abonnees te vinden in onze bibliotheek, waarvoor je hier een abonnement kunt afsluiten.

Onze voordelen:
•    5 x per jaar het digitale magazine;
•    jaarlijks de zeer gewaardeerde Innovatiecatalogus;
•    •    onbeperkt toegang tot tientallen jaargangen van Stedebouw & Architectuur in de digitale bibliotheek;
•    € 50,- korting op congressen;
•    10 % korting op masterclasses of excursies.

Blijf ook op de hoogte van al ons nieuws en abonneer je op de wekelijkse nieuwsbrief van Stedebouw & Architectuur.