Bewoners maken de buurt

“De Amsterdamse Rekenkamer waarschuwt de gemeente voor onleefbare en onveilige nieuwbouwwijken. In april verscheen het onderzoek Bouwen aan de complete stad, waarin de Rekenkamer onderzoek deed naar de gebiedsontwikkeling in Amstel III en NDSM-west. Voorzieningen blijven achter en groen wordt gemist, was hun conclusie. Reuring en sfeer zijn belangrijk. Herkenbare kritiek, maar is er structureel iets mis?

Ik werk sinds 2011 aan de ontwikkeling van Oostenburg in Amsterdam, één van de Oostelijke eilanden. Een plek die een beetje buiten de loop ligt en waar in de afgelopen decennia grootschalige stadsvernieuwing heeft plaatsgevonden.

Oostenburg was het laatste industriële eiland en het verandert nu in een gemengde, hoogstedelijke stadsbuurt. Dat is een langzaam proces. Al voordat ik begon met plannen maken, is een groot werkgebouw centraal op het eiland gebouwd met de gedachte dat deze plek tot in lengte van jaren een werkgebied zou blijven. Maar de stad verandert continu en past zich aan aan de behoeften van de bewoners. Het is een fantastische plek om te wonen, net als de NDSM-werf in Noord uit het onderzoek van de Rekenkamer.

Op Oostenburg volgen we de buurtvorming op de voet. Hoe wordt een plan een levendige woonbuurt? Met stadspsycholoog Sander van der Ham interviewen we bewoners in verschillende fases van de ontwikkeling om te horen hoe mensen er wonen, wat ze waarderen en wat ze missen. In de eerste gespreksronde, in 2021, speelt de verwachting de hoofdrol. De eerste bewoners wonen er een jaar, de buurt is nog lang niet af, corona waart nog door de stad. Wat komt er in de Van Gendt Hallen? Kan ik straks iedere zomer zwemmen voor mijn deur? Belangrijke factor in de sociale cohesie is de app waarin de bewoners lief en leed delen. Klachten over de aannemers, spullen ruilen, gezamenlijke borrels op het dakterras. Zo ontstaan de eerste contacten.

Twee jaar later beginnen de bewoners ongeduldig te worden. De straat is nog steeds niet af, de invulling van de Van Gendt Hallen gaat langzamer dan gedacht, er is nog steeds veel bouwoverlast. Veel bewoners hebben deze plek gekozen vanwege de stedelijke reuring, maar die blijft achter. De eerste winkel is alweer dicht, die heeft de bouwput niet overleefd. De plinten staan langer leeg dan gedacht, het buurtcafé laat op zich wachten. Er is een groot gat tussen de reuring die voorafging aan de bouw, met stadsstrand Roest en feesten in de hallen, en de bouwfase. De straten zijn stoffig en van wie is toch al dat afval op straat?

En dan gebeurt er iets moois: de bewoners gaan over tot actie. Speerpunt is het groen in de buurt. Ook op Oostenburg wil je wakker worden van een fluitende merel. Ons openbareruimteplan stamt uit 2016 en de eisen aan de straat zijn sindsdien veranderd: meer groen, meer schaduw, een plek om te tuinieren. Dat zijn de wensen. Dat vraagt deels geduld, want een boom groeit langzaam, maar het vraagt ook aanpassingen. Met de bewoners hebben we een vergroeningsplan gemaakt. De bal om de aanpassingen uit te voeren, ligt nu bij de gemeente en de ontwikkelaars.

Een buurt is dus niet af als de stenen gestapeld zijn. Dan begint het pas. Ontwerpers, ontwikkelaars en gemeente zijn nog niet klaar. Met de bewoners moet de bouwput worden omgetoverd tot een leefbare buurt. Dat vraagt de nodige inspanningen en aanpassingsvermogen: investeringen in plinten, ingroeihuren, een woning die een bedrijfsruimte wordt, parkeerplaatsen die verdwijnen voor groen. Onze plannen zijn vaak zo precies uitgedacht en uitgerekend dat die speelruimte ontbreekt. Daarom pleit ik voor een beetje lucht in de plannen en een flexibele houding van alle partijen. Daarmee voorkom je structurele missers en kunnen de bewoners een buurt naar hun hand zetten.”

Blijf nog beter op de hoogte van al ons nieuws en abonneer je op de wekelijkse nieuwsbrief van Stedebouw & Architectuur.

Tekst: Tess Broekmans (TU Delft)
Beeld (bovenaan): Van Gendt Hallen, Oostenburg (Shutterstock)