‘Bedrijventerreinen: zorgenkindjes van de stedelijke herstructurering?’

donderdag 28 juli 2022

Strijp-R, een voormalig bedrijventerrein van Philips in Eindhoven, dat herontwikkeld is tot een groen stedelijk woongebied. Foto: BASE Photography

Renoveren en transformeren is een avontuurlijk proces. Je geeft prominente plekken in de stad nieuw leven, door de geschiedenis van gebouwen of gebieden te behouden en de kwaliteit te vergroten. Dat is eenvoudiger gezegd dan gedaan en de uitdaging voor revitalisatie is voor sommige gebieden dan ook fors. Waar treffen we uitdagende opgaves voor de renovatie van vastgoed aan en hoe verduurzamen we deze lastige plekken?

Beeld door diederendirrix

Bert Dirrix
Bert Dirrix. Foto: Rob Lipsius

Op die vragen krijgen we antwoord van Bert Dirrix van diederendirrix, die zich al decennialang inzet voor de succesvolle omvorming van gebouwen en gebieden naar de huidige en toekomstige maatstaven. Hij blikt terug naar het moment dat de versnelling in renovatie en herstructurering goed te proeven was, vanaf 1995.“Toen kwamen herbestemmingskansen op en was er de ruimte om te veranderen. Weerbarstige structuren en beperkingen van gebieden waren vanaf dat moment geen barrière meer, maar werden een kans. We startten met het omvormen van een aantal oude fabrieken met betonskeletten en een fantastische structuur, om daar een compleet nieuw interieur te creëren. De onverwachte hoogtes en dieptes leidden tot unieke oplossingen.”

Waarde van een plek vergroten

Een misconceptie is dat transformatie alleen over een dergelijke verandering van gebouwen gaat. Natuurlijk krijgt het vastgoed een nieuwe bestemming zodat deze weer mee kan met de tijdsgeest, maar het gaat ook over het gebied. “Er zijn vaak volop mogelijkheden om de omgeving een nieuwe betekenis te geven in de bestaande structuur. Daar ligt ook de koppeling met de verdichtingsopgave. Met verduurzaming en verbeterprogramma’s kun je de lading en de waarde van een specifieke plek vergroten én het functiebereik, terwijl je de rijke geschiedenis behoudt. Binnen de stedelijke massa wil je daarom de beschikbare grond optimaal inzetten, met een grotere diversiteit aan functies en gelaagdheden.”

Nieuwe betekenis

Om die reden zorgt verdichting ook voor een andere verhouding van de publieke ruimte. Volgens Dirrix verandert de voetafdruk en de waarde van een gebied. Daar schuilt ook de uitdaging. “We stellen nu nieuwe, scherpere eisen aan bijvoorbeeld biodiversiteit en klimaat. En ook aan vergroening van de omgeving en deelmobiliteit, als gevolg van een autoluwe stad. Door met de vernieuwing van een gebied aan de slag te gaan en deze elementen in te vullen, ontstaat er een nieuwe betekenis. Ook voor de tussenruimte, waarbij er vaak onder druk van de verdichting innovatie ontstaat.” 

Stadhuis Almelo
Transformatie van het voormalige stadhuis van Almelo tot appartementen en ruimtes voor horeca- en gezondheidsvoorzieningen. Foto: Bart van Hoek

Bij de herstructurering van steden zijn er een aantal gebieden die als zorgenkind kunnen worden aangeduid. Dirrix oordeelt dat dit vooral perifere bedrijventerreinen betreft, die hun functie zijn verloren en nu tussen wal en schip vallen. “Dit zijn vaak gebieden net buiten de stad, met een grove structuur van grote kavels, veel parkeren en anonieme gebouwen. De openbare ruimte is enkel afgestemd op logistiek, waarbij een interessante stedelijke geschiedenis ontbreekt of niet duidelijk meer zichtbaar is. Je kent misschien zelf ook wel zo’n bedrijventerrein waarvan bijna iedereen vindt dat het zijn bestaansrecht is verloren. Dan is een herformulering van een gebied aan de orde. Dat is een ingewikkelde opgave waarbij je het verhaal van het gebied opnieuw opbouwt.” 


Do’s and don’ts voor de binnenstedelijke opgave
Bert Dirrix ziet veel mogelijkheden om de omgeving een nieuwe betekenis te geven in de bestaande structuur.  “Ook als het gaat om een uitdagend gebied, bijvoorbeeld een bedrijventerrein zonder duidelijke geschiedenis, die functieloos werd naarmate de tijd verstreek. Met verduurzaming en verbeterprogramma’s kun je de lading en de waarde van een specifieke plek vergroten en zo ook het functiebereik. Zorg dat je de geschiedenis – als die aanwezig is – van een gebied behoudt en dat je een bouwkundige structuur hanteert die kleinere of grotere woningen mogelijk maakt. Maak adaptieve gebouwen die makkelijker te transformeren zijn door veranderingen in de tijd. Een heldere, robuuste en generieke constructieve structuur helpt daarbij, evenals karakteristieke schoonheid. Mooie gebouwen dagen meer uit tot behoud en hergebruik.”


Opgave voor de toekomst

Eenvoudiger om onder handen te nemen zijn neutrale kantoorgebouwen die in de binnenstad zijn opgezet. Wellicht hebben ze hun tijd gehad en zijn ze interessant voor een omvorming naar andere functies. “Meestal zijn het kleinere eenheden die zich hier vooral goed voor lenen.” Maar ook maatschappelijk of overheidsvastgoed is geschikt voor vernieuwing. “In Almelo transformeren we het oude stadhuis naar woningen. Het is gelukt om met respect voor de eigenheid van het gebouw en de architectuur daar een nieuwe invulling aan te geven. Hier zien we een rijke differentiatie, want de woningen zijn klein, groot en dubbel laags. Dit is de opgave voor de toekomst, door met behoud van kwaliteit en met nieuwe ingrepen een rijkere en meer passende invulling van de omgeving te maken.” Wanneer een gebouw een bestaande kwaliteit heeft en als het bijvoorbeeld een cultuurhistorisch erfgoed is, dan is voor iedereen duidelijk dat je er op een zorgvuldige manier mee moet omgaan. “Daar kun je het je niet permitteren om niet goed om te gaan met een omvorming en verbetering. Je kunt gebruikmaken van de bestaande kwaliteiten om bijzonder en onderscheidend te werk te gaan.”

Stadhuis Almelo
Uitzicht vanaf het voormalige stadhuis van Almelo, getransformeerd tot appartementen en ruimtes voor horeca- en gezondheidsvoorzieningen. Foto: Bart van Hoek

Urgente opgaves

Een valkuil bij renovatie en transformatie is om bij een verbetering niet goed te letten op toekomstige ontwikkelingen en veranderingen van een gebied. Op dit moment speelt de maatschappelijke opgave om versneld voor huisvesting te zorgen: flex- en prefabwoningen worden in rap tempo neergezet, soms industrieel vervaardigd, om de grote vraag naar woonruimte de baas te kunnen. “Deze opgave is nu urgent, maar vraag je ook meteen af hoe het landschap en de stad er over tien of vijftien jaar uitzien. Om flexibel te kunnen inspelen op verandering is het van belang dat je robuuste structuren maakt. Die zien we bijvoorbeeld terug in oude fabrieken in de stad, met een ruimhartige opzet en skeletstructuur, waarbij het relatief eenvoudig is om voor een andere functionele indeling en invulling te zorgen. Zorg daarom dat je een bouwkundige structuur hanteert die zowel kleinere als grotere woningen mogelijk maakt. Maak adaptieve gebouwen die makkelijker te transformeren zijn door veranderingen in de tijd. Een heldere, robuuste en generieke constructieve structuur helpt daarbij, evenals karakteristieke schoonheid. Mooie gebouwen dagen meer uit tot behoud en hergebruik.”


Cover S&A GD 2022Dit artikel verscheen eerder in Stedebouw & Architectuur, editie Renovatie & Herstructurering van 2022, die op 15 juli 2022 verscheen. Je kunt de editie nabestellen. Een exemplaar kost € 25,- exclusief verzendkosten. Mail naar administratie@acquirepublishing.nl met jouw NAW-gegevens en (indien noodzakelijk) een opdrachtnummer.

Gegarandeerd alle edities van Stedebouw & Architectuur per jaar ontvangen, inclusief de Innovatiecatalogus? Neem dan een abonnement.

Reactie toevoegen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.

Meer artikelen met dit thema

descriptionArtikel

Doe mee: hoe denk jij over een gezonde openbare ruimte?

16 feb om 07:30 uur

Kunnen vuistregels voor de gezonde leefomgeving jou verder helpen? Het RIVM en het ministerie van…

Lees verder »
descriptionArtikel

Nieuwe groennorm steden vergt vele miljarden

13 feb om 07:30 uur

Geen enkele bestaande norm in Nederland stelt kwaliteitseisen aan groenvoorzieningen. Mocht er alsnog een…

Lees verder »
descriptionArtikel

Vergroening én verdichting in Wageningen

31 jan om 07:30 uur

Het stedenbouwkundig- en beeldkwaliteitsplan Duivendaal, ontworpen door LEVS architecten en veenenbos en bosch…

Lees verder »
descriptionArtikel

Pleidooi voor betere bereikbaarheid voorzieningen

18 jan om 13:15 uur

Een coalitie van 29 maatschappelijke organisaties - 'Samen verkleinen we de afstand' - roept het nog te vormen…

Lees verder »
descriptionArtikel

Jeroen de Willigen pleit voor een nieuwe bouwcultuur

16 jan om 14:30 uur

Bij De Zwarte Hond is Jeroen de Willigen partner-stedenbouwkundige en creatief directeur. Deze herfst werd hij…

Lees verder »
descriptionArtikel

Uitvoering van rijksbeleid fysieke leefomgeving loopt achter

15 jan om 12:30 uur

De Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur (Rli) roept het kabinet op om de balans tussen…

Lees verder »
descriptionArtikel

Ruimtelijke scheiding zorgt voor gezondheidsachterstanden

12 jan om 12:00 uur

In het recent door het Planbureau voor de Leefomgeving gepubliceerde rapport 'Gezondheidsachterstanden: Kijk…

Lees verder »
descriptionArtikel

Fusie van belangen bevordert duurzame woningbouw

9 jan om 14:50 uur

Eind deze maand gaan experts en betrokkenen in het seminar De Bewoner Centraal 2.0 (30 januari, Utrecht) dieper…

Lees verder »