Het klimaat verandert in een hoog tempo en de effecten op de menselijke activiteiten en gezondheid zijn vooral in steden significant. Steden worden warmer dan hun rurale omgeving, vormen dus ‘hitte-eilanden’, met als gevolg voor alle levende wezens: hittestress. Eva Stache (TU Delft): “De stad krijgt er een nieuwe functie bij: het integreren van ecosysteemdiensten in het dagelijks leven”.
Nieuw ontwerpparadigma voor de stad met ecosysteemdiensten
In een recent artikel in het medisch vakblad The Lancet zijn de resultaten gepubliceerd van een uitgebreid literatuuronderzoek naar hittestress. Daaruit blijkt dat niet alleen kwetsbaren (mensen boven de zestig en kinderen in het eerste levensjaar) het gevaar lopen om ziek van hittestress te worden en mogelijk te overlijden, maar alle leeftijden bevinden zich in verschillende mate in de gevarenzone. Naast gezondheidsproblemen zijn er effecten geconstateerd op diverse andere vlakken: tijdens hittegolven loopt de arbeidsproductiviteit significant terug, droogte bedreigt (stedelijke) ecosystemen en het watergebruik verdubbelt met alle gevolgen van dien (Romanello et al., 2023).
Hitte-eilanden
Gerald Mills heeft in zijn boek Urban Climates (2017) het ontstaan van hitte-eilanden in stedelijke omgevingen uitgebreid omschreven. De binnenkomende zonnestraling verwarmt de aanwezige, veelal steenachtige stedelijke oppervlaktes. Ook reflecteren deze oppervlaktes de straling naar andere oppervlaktes toe, waardoor de energie in een ‘stedelijke val’ wordt gevangen en die verlaat deze ruimte niet. De enige vorm van energie die het stedelijke weefsel kan verlaten, is latente warmte, geproduceerd door evaporatie (verdamping) van sloten en meren of transpiratie van beplanting, wat plaatsvindt gedurende de fotosynthese.
Hitte-eilanden zijn sterk verbonden met twee andere stedelijke effecten van de klimaatverandering: droogte en wateroverlast. Droogteperiodes worden per jaar langer, waardoor ook de daaraan verbonden hitte intensiever wordt. Neerslag is in recente jaren steeds meer verschoven naar één langere periode in het najaar of voorjaar, waardoor de periodes zonder neerslag (dus droogte) ook langer worden.
Omdat de neerslag ook intensiever is geworden, veroorzaakt dat vaker wateroverlast. Om wateroverlast te verminderen, wordt het water snel weggepompt uit de belaste gebieden. Met als gevolg dat er tijdens droogte in de omgeving geen water meer is om beplanting te bewateren (KNMI, 2023; HHNK, 2023).
Ecosysteemdiensten
Terwijl de kennis over stedelijke hitte, wateroverlast en droogte zich de afgelopen jaren verder verdiepte, ontwikkelde zich in hoog tempo een andere wetenschap: de ecosysteemdiensten. Dat betreft alle functies van de natuur die worden gebruikt voor het menselijk welzijn. Het produceren van latente warmte door middel van transpiratie is een van de belangrijkste ecosysteemdiensten (Costanza et al., 1997). Uitgebreid onderzoek heeft bewezen dat, om het welzijn in steden te kunnen waarborgen, het integreren van natuur in het stedelijk weefsel een basisvoorwaarde is. De wetenschap is hier heel duidelijk over:
‘Om de negatieve effecten van de klimaatverandering in steden te mitigeren, is het gebruik van ecosysteemdiensten onvoorwaardelijk.’
Aan de TU Delft (Faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen) is een Scan Ecosysteemdiensten ontwikkeld, waarmee de mate van koeling door beplanting op een bepaalde stedelijk plek kan worden berekend. De Scan Ecosysteemdiensten is uitgebreid beschreven op deze website in de artikelen: De Oplossing voor Hittestress: Scan Ecosysteemdiensten en De Microklimaat Ontwerptool. De bevindingen omschreven in het tweede artikel hebben geleid tot het herzien van de traditionele stedenbouwkundige ontwerpstrategie. Een nieuwe ontwerpparadigma tekent zich af voor de ‘Stad met Ecosysteemdiensten’.
Het stadsontwerp kan niet meer alleen uitgaan van de traditionele bouwmaterialen, zoals baksteen, beton en hout, en conventionele ontwerpconcepten, zoals de functies wonen, werken, recreëren en verkeer. De stad heeft er een nieuwe functie bijgekregen: het integreren van ecosysteemdiensten in het dagelijks leven. Met andere woorden: steden dienen ecosysteemdiensten aan te bieden aan hun bewoners, net zoals kraanwater of elektriciteit worden aangeboden. Daarbij worden de belangrijkste nieuwe bouwmaterialen: ecosystemen, water, licht en energie. En de belangrijkste nieuwe stedelijke functie is: een leefbaar microklimaat door ecosysteemdiensten.
Lees de complete versie van dit artikel in onze nieuwe Innovatiecatalogus 2024. Alle details over die speciale uitgave vind je hier.
Tekst en Beeld: Eva Stache, architect bij Stache Architect en onderzoeker aan de TU Delft (Faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen)
Bij het thema van dit artikel betrokken organisaties
Meer artikelen met dit thema
Waar kan er in Nederland nog worden gebouwd?
16 apr om 07:30 uurHet ministerie van Infrastructuur en Waterstaat publiceerde onlangs sturingskaarten, waaruit blijkt waar in de…
Challenge geeft inzicht in vergroeningspotenties
11 apr om 07:30 uurHoe groen is jouw stad? Met de Groene Stad Challenge krijgen gemeenten daar een goed inzicht in, zoals blijkt…
Werksessies natuurinclusief bouwen voor gezonde bewoners
26 mrt om 15:30 uurBen je een gebiedsontwikkelaar of projectontwikkelaar en ben je geïnteresseerd in hoe groenvoorzieningen in…
De kracht van geografische data voor een breder publiek
22 mrt om 12:00 uurActuele vraagstukken als de woningnood en klimaatverandering vragen om oplossingen die moeten komen van…
Vijf maatregelen om funderingsschade goed aan te pakken
1 mrt om 10:00 uurDe Raad voor de leefomgeving en infrastructuur verwacht dat vierhonderdduizend panden in Nederland te maken…
Symposium over de kansen voor waterrijk bouwen
29 feb om 07:30 uurTijdens het symposium Building the Future, op maandag 18 maart in Zwolle, wordt ingegaan op stedenbouwkundige…
Metamorfose van de lelijkste straat van Arnhem
28 feb om 07:30 uurHet Centrum Architectuur, Stedenbouw en Landschap van Arnhem (CASA) beloonde de Ingenieur J.P. van…
Droge voeten in je woning dankzij groennorm
23 feb om 07:30 uurDrie grote banken pleitten deze week voor de invoering van een klimaatlabel voor koopwoningen. Maar wat nu als…
Zonder meer belangrijk om als ontwerpers van gebouw en stad hier rekening mee te houden!
Hierbij een voorbeeld uit mijn eigen praktijk als architect dat navolging verdient.
https://retelhelmrich.nl/levende-gevels.php
Ingediend door Victor (niet geregistreerde gebruiker) op wo, 24/01/2024 - 13:18
Reactie toevoegen