Ontwerp-Nota Ruimte: nu nog verlangen en enthousiasme

In elke editie van Stedebouw & Architectuur vragen wij aan de leden van ons Expertpanel te reageren op onze stelling of vraag. Dit keer vroegen we ten aanzien van de nieuwe Ontwerp-Nota Ruimte (PDF, 335 pagina's): 

Waar ben je het absoluut niet mee eens en/of op welk punt heb je een waardevolle aanvulling?

Claudia Bouwens, NEPROM

De Ontwerp-Nota Ruimte is een zorgvuldige opsomming en beschrijving van alle eisen, opgaven, randvoorwaarden en ruimteclaims voor het Nederlandse grondgebied. In 355 pagina’s worden de visies beschreven op het gebied van Water en bodem, Landbouw en natuur, Economie en energie en Wonen, werken en bereikbaarheid (en randvoorwaarden voor de uitvoering). Als een menu in een restaurant zijn alle keuzes op een rijtje gezet. Maar als je in je hoofd hiernaast de vier basis SDG’s houdt (een gezond natuurlijk systeem als basis; optimaal benutten van water; adaptieve en veerkrachtige ruimtelijke inrichting; klimaatpositieve en circulaire economie), dan lijkt het toch eerder op een doorsnee vleesrestaurant, en geen buurtrestaurant met vegetarische daghap.

Net als in een restaurant, kun je niet alles willen. Welke keuzes gaan we maken? En hoeveel geld reserveren we hiervoor? Die keuze is nog niet gemaakt, al stuurt het wel op technologisch ingestoken oplossingen. De uitvoeringsagenda ontbreekt nog. Natuurlijk wordt deze keuze overgelaten aan de komende regering, en dat is logisch. Maar deze slag moet nog wel worden gemaakt.

Ik verbaas me ten slotte over de benoeming van voedselzekerheid in de nota. Zeker wat vleesproductie betreft, is Nederland de grootste exporteur van de EU. Wat is de meerwaarde van deze bedrijvigheid? Dit levert geen banen op voor Nederlanders, maar draait primair op arbeidsmigranten. Wat wél van belang is voor de voedselzekerheid: een ecologische omvorming van de landbouw, voor voldoende insecten voor de bevruchting van gewassen en fruitbomen. Helaas staat dit nergens expliciet zo genoemd.

Anke van Hal, Nyenrode Business Universiteit

De nieuwe Ontwerp-Nota Ruimte is een dik rapport met heel veel woorden, waar ook veel over te zeggen valt. Ik beperk me tot dat waar ik me het meest mee bezighoud: mensen meekrijgen in verandering en ze enthousiasmeren voor innovatieve oplossingen voor actuele en grote maatschappelijke opgaven. In het rapport zijn die opgaven met bijbehorende ambities in vijf hoofdstukken uitgewerkt tot bouwstenen en integrale themakaarten. Het gaat met name om Water en bodem, Landbouw en natuur, Economie en energie en Wonen, werken en bereikbaarheid. Maar wat zegt een bouwsteen (zoals bijvoorbeeld ‘complete en prettige leefomgevingen’) nou eigenlijk precies? Ik verlang naar een bijbehorend inspirerend plaatjesboek met beelden die me dat duidelijk maken en die een lonkend perspectief bieden. Dergelijke plaatjes zijn er, verleidelijk en realistisch. Ik zag ze meer dan dertig jaar geleden al in boeken, tijdens de Dutch Design Week van afgelopen maand op een tentoonstelling en op ontelbare momenten en plekken daartussen. Dus wat heb ik als aanbeveling? Vertaal de woorden in beeld en verspreid dat zo breed mogelijk. Laat iedereen zien hoe mooi Nederland kan zijn als we al deze thema’s integraal aanpakken. Te kostbaar? Onzin. Het is een kwestie van verzamelen. De problemen en de oplossingen zijn niet nieuw (evenmin als de verbeelding ervan), maar het ontbreekt aan verlangen en enthousiasme om ze in de praktijk te brengen. En dat is een onmisbare schakel.

Marijn Schenk, NEXT architects

Als de Nota Ruimte komend jaar wordt bekrachtigd, is dat precies zestig jaar na de introductie van de Tweede Nota op de Ruimtelijke Ordening. Daarin werd het radicale concept van ‘gebundelde deconcentratie’ geïntroduceerd. In plaats van ongerichte suburbanisatie van de bestaande steden - straatje erbij, wijkje erbij - , werd gekoerst op groeikernen buiten, maar nabij grote steden. Den Haag kreeg bijvoorbeeld Zoetermeer als nieuwe buur, Utrecht bouwde Nieuwegein en Spijkenisse werd de overloop voor Rotterdam. Die ‘nieuwe steden’ zijn nu zo’n vijftig jaar oud en stuk voor stuk aan een stevige onderhoudsbeurt toe. De scholen die toen werden gebouwd, zijn versleten, de infrastructuur is sleets en de winkelcentra staan vol leegstand. De woningbouw schreeuwt bovendien om een grootschalige verduurzamingsslag. Een enorme opgave, maar ook een enorme kans. Die kans wordt in de nieuwe nota nauwelijks benut. Het woord ‘groeikern’ wordt op de 355 pagina’s maar twee keer genoemd. Zoetermeer een keer; en Nieuwegein, Houten, Purmerend, zelfs Almere? Afwezig.

De Ontwerp-Nota Ruimte raakt op veel punten de vraag waarvoor we als land staan. De belangrijke thema’s komen aan de orde en voor ieder is er wat wils te vinden: de metropolitane stad, de regio en het buitengebied. Weinig echte verrassingen, maar de grootste open deur blijft gesloten: pak met ambitie de verantwoordelijkheid op die zestig jaar geleden met de gebundelde deconcentratie werd ingezet. Zet in op een grootschalige opknapbeurt van de ooit zo veelbelovende groeikernen. 
Wedden dat dáár onze nieuwe groei weer kan beginnen?

Expertpanel

• Claudia Bouwens
  Ir. Claudia Bouwens is programmaleider van het KAN platform, een initiatief van Bouwend Nederland, WoningBouwersNL en NEPROM (brancheorganisatie van maatschappelijk betrokken project- en gebiedsontwikkelaars).

• Anke van Hal
  Prof. dr. ir. Anke van Hal is hoogleraar Duurzaam Bouwen aan Nyenrode Business Universiteit.

• Raymond van Sabben (dit keer afwezig)
  Raymond van Sabben is architect en partner bij Paul de Ruiter Architects, een architectenbureau dat zich focust op duurzame, innovatieve architectuur.

• Marijn Schenk
  Marijn Schenk geeft leiding aan NEXT architects, vervult diverse advies- en bestuursfuncties, zoals het Kwaliteitsteam Merwedekanaalzone, en is supervisor van gebiedsontwikkeling Legmeer.

Dit artikel is eerder gepubliceerd in ons themanummer Scholenbouw; ontdek hier de sneak preview van dat nummer.

Blijf nog beter op de hoogte van al ons nieuws en abonneer je op de wekelijkse nieuwsbrief van Stedebouw & Architectuur.

Foto boven: Shutterstock