Van der Pekbuurt: verrassend eenvoudig en geraffineerd

Toen Ard Hoksbergen dit stokje aan mij overdroeg, kwam ik meteen voor een dilemma te staan: wanneer word ik nou echt geraakt door een gebouw? Architectuur is immers zo veelomvattend en kan zoveel doelen dienen. Ik heb even overwogen om iets te schrijven over Couvent Sainte-Marie de La Tourette van Le Corbusier. Een bijzonder gebouw dat mij typologisch fascineert en oprecht heeft ontroerd. Hoe geweldig en vooruitstrevend ook, dit is een exotisch gebouw met weinig raakvlakken met de uitdagingen van deze tijd.

Hoe anders is dat met een gebied waar ik elke week wel een paar keer doorheen fiets. De Van der Pekbuurt, net aan de overkant van het Amsterdamse Centraal Station, is een arbeiderswijk uit het interbellum op toen recent ingepolderd land. Buiten Noord voor velen onbekend en, in de wetenschap dat de wijk is gerealiseerd in de hoogtijdagen van de Amsterdamse School, valt de gevelarchitectuur wellicht ook een beetje tegen. Toch is dit stukje stad heel bijzonder door de ontstaansgeschiedenis en hoe het antwoord gaf op de prangende vragen van toen.

De Van der Pekbuurt is geïnitieerd als woonwijk voor arbeiders die in de Noordse industrie zouden werken en als manier om een kostbare brug naar de stad uit te sparen. De arbeiders kwamen uit verkrotte volksbuurten in de oude stad, zonder riolering, ventilatie of aparte vertrekken voor het slapen, wassen en koken. De uitdagingen van die tijd lagen overduidelijk in het bieden van hygiëne en een menswaardig bestaan aan de vaak grote gezinnen.

Jan Ernst van der Pek kreeg opdracht om deze nieuwe wijk te ontwerpen. Hij was een sociaal bewogen architect die zich begaan voelde met het lot van de arbeider. Hij verdiepte zich in sociale kwesties en moderne techniek om leefomstandigheden te verbeteren. Zijn ontwerp voor deze nieuwe buurt is verrassend eenvoudig en tegelijk geraffineerd. De basis bestaat uit clusters van beneden- en bovenwoningen, die met lichte variaties door het gebied werden herhaald. De repetitie vervalt echter nooit in monotonie door een gevarieerd grondplan met geknikte straatjes en pleintjes. Bijzonder is dat hier stedenbouw en architectuur van één hand zijn, iets dat je op een of andere manier voelt als je door de wijk loopt.

Hoewel de hoofdstraat en de wijk als geheel nu de naam dragen van de architect, was deze wijk er nooit geweest zonder de sociaaldemocratische wethouders Floor Wibaut en Monne de Miranda, die in deze periode omvangrijke woningbouwprogramma’s optuigden om de arbeidersklasse te emanciperen.

Binnen ons bureau filosoferen we vaak ook over de systemische kant van ons vak en dagdromen we over hoe onze stadsontwikkeling eruit zou zien met een gespekt en daadkrachtig gemeentebestuur. Wij zouden meer in woningbouw investeren, niet vanwege financieel rendement, maar omdat we het zien als een investering in de medemens.

Ik vraag Mira Nekova (Time to Access) om in deze rubriek het stokje van mij over te nemen.

Blijf nog beter op de hoogte van al ons nieuws en abonneer je op de wekelijkse nieuwsbrief van Stedebouw & Architectuur.

Tekst: Auguste van Oppen
Foto bovenaan: Gerenoveerde woningen (Ibelings Van Tilburg architecten) in het zuidelijke deel van de buurt (foto: Petra Appelhof, bron: Ibelings Van Tilburg architecten).