Een pleidooi voor schoolrenovatie

dinsdag 8 juni 2021
Architectenbureau LIAG heeft de laatste jaren het portfolio fors uitgebreid op het gebied van schoolrenovatie. Een gezonde leeromgeving is telkens de motivatie, zeker na een jaar als 2020, maar is dat niet ook met nieuwbouw binnen het budget te realiseren? Wij knoopten een gesprek aan met Thomas Bögl, Jordy Aarts en Peter Donkers van LIAG over het nut (en de noodzaak) van renovatie.

Een school nieuw laten bouwen lijkt vandaag de dag een ideale oplossing om het binnenklimaat op orde te krijgen. Toch moet hier voorzichtig mee om worden gegaan. Thomas Bögl, directielid en partner van LIAG: “Ik heb eens meegemaakt dat een school nieuwbouw zou krijgen, maar na onderzoek konden wij aantonen dat het met renovatie een net zo goed gebouw zou worden. Daar zit echter een spanning, want renovatie wordt anders bekostigd dan nieuwbouw.” Simpeler gezegd: voor renovatie wordt minder geld beschikbaar gemaakt.

LIAG pleit juist voor renovatie in verband met het hergebruik van materialen, maar ook omdat op lange termijn geld bespaard wordt door bijvoorbeeld betere isolatie en energiezuinige maatregelen. “Een school zegt nu te snel: dan maar nieuwbouw, maar dan moet je het oude gebouw slopen en alles opnieuw doen”, aldus Bögl. “Het is een uitdaging, maar ik denk dat best veel gebouwen behouden kunnen worden als die knip tussen de normvergoeding voor nieuwbouw en renovatie er niet was.”

Jordy, Peter en Thomas, LIAG
V.l.n.r.: Jordy Aarts, Peter Donkers en Thomas Bögl

Overtuigingskracht

Het kan dus anders. Dat bewijst LIAG met projecten als De Leister Igge, het St. Bonifatiuscollege en het Lyceum Schravenlant, scholen die door renovatie of vernieuwbouw in een gezonde leeromgeving zijn veranderd. Het gaat dan om het herkennen van de kansen binnen de context van het bestaande gebouw. De uitdaging hierin is het overtuigen van de gebruikers. 

“Bij De Leister Igge, een school uit de jaren 70, waren ze gewend aan de onsamenhangende structuur van gangen en hoeken”, vertelt architect Jordy Aarts. “Toen wij die structuur digitaal opknipten en de uitbreiding hadden vormgegeven, kwam de originele structuur die niemand zich herinnerde bovendrijven.” Zeker als gebruikers de school op hun duimpje kennen, zoals conciërges, is het belangrijk om hen in dit ontwerpproces mee te nemen.

“Voor het Keizer Karel College in Amstelveen zijn we nu intensief aan het samenwerken met iets wat je een traditionele gangenschool kunt noemen”, licht Bögl toe. “Het is ons gelukt om te laten zien dat je ook daar leerpleinen kunt maken. Bij renovatie word je meer uitgedaagd om zoiets mogelijk te maken. Je moet het gebouw binnen de strepen invullen, of iets net een beetje opschuiven, en dat telkens binnen de constructieve gegevens en kosten. Maar ik denk dat dit bijna altijd mogelijk is.”

Leister Igge
De Leister Igge. Foto door Mart Stevens

Nieuwe lesvormen

De overstap naar nieuwe lesomgevingen zoals een leerplein is een belangrijke binnen het thema van gezondheid. Aarts legt uit: “Als je nieuwe scholen vergelijkt met de oude gangstructuur zijn er tal van dingen veranderd. Denk aan de diversiteit aan werk- en studieplekken en vooral meer zicht op elkaar. In mijn eigen basisschool hadden we alleen zicht op buiten. Bovendien was, behoudend aula en patio, elk klaslokaal hetzelfde. In moderne en gerenoveerde scholen is er voor elk kind ruimte om te aarden. Dat is een aspect dat de kwaliteit van onderwijs en de leercapaciteit van de leerling bevordert.”

“Vergeet ook niet dat er een cultureel aspect aan zit”, vult Bögl aan. “Scholen die wij maken, zouden niet in het Midden-Oosten functioneren. Of kijk naar Finland: ik heb bewondering voor hoe open de scholen daar zijn, maar ik vraag mij af of dat hier ook zou werken. Daar blijf je pas binnen als het -20 graden is. Dat doen we hier al bij 0 graden. De mix tussen open en gesloten werkt hier dus heel goed. Toch denk ik dat er nog iets meer is. Voor een deel is dat aan ons [de architecten, red.] om aan te voelen, maar met name ook door de school.”

Beroepscollege Leystede
Beroepscollege Leystede. Foto door Ben Vulkers

Ruim maatpak

De opkomst van leerpleinen en andere onderwijsvormen waar samenwerking centraal staat, is iets wat al jarenlang aan de gang is. Peter Donkers, projectleider van diverse scholen bij LIAG, geeft een voorbeeld: “In de nieuwbouw van Niekée [in 2007, red.] hebben we voor het eerst geen hokken aan elkaar gelegd, maar open ruimtes gemaakt. Ik las laatst het boek De meeste mensen deugen en daar kwam ik die school in tegen, intussen met een andere naam, maar na veertien jaar waren ze er nog steeds bezig om de lokalen te reduceren. Die ontwikkeling zit er dus gestaag in.”

De vraag is uiteraard: waar eindigt deze ontwikkeling? En kan daar in ontwerp nu al op geanticipeerd worden? “Dit is ook vaak een zoektocht van de school zelf”, aldus Aarts. “Het onderwijssysteem verandert dusdanig snel, dus het is veelal per school afhankelijk welke mate van openheid wordt geambieerd.” De manier om dit als architect op te vangen? “De constructie zo maken dat die verandering aankan”, aldus Bögl. 

“Aan het begin van mijn carrière,” vertelt Bögl, “heb ik een school gemaakt die was toegesneden op de wensen van de gebruikers. Halverwege de bouw kwam de directeur ineens met andere wensen, waardoor we de school tíjdens de bouw moesten verbouwen. Daar heb ik veel van geleerd. Je moet de gebruikers meenemen, maar je moet ook een ‘simpele’ flexibiliteit inbouwen zodat je wanden kunt verplaatsen zonder de hele constructie geweld aan te doen. Bijvoorbeeld door net iets hogere lokalen te maken. Het maatpak moet dusdanig ruim zitten dat je nog een beetje dikker of dunner kan worden, zonder dat dit opvalt.”


S&A Circulair Bouwen 2021Dit artikel is eerder gepubliceerd in Stedebouw & Architectuur, thema Circulair Bouwen van 2021. In deze editie lees je diverse andere interviews over circulair bouwen, digitalisering en de rol van de architect binnen duurzaamheid.

Benieuwd? Download het magazine in onze digitale bibliotheek. Of neem een abonnement op Stedebouw & Architectuur om geen nummer meer te missen.

Reactie toevoegen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.

Het Lyceum Schravenlant. Foto door Ben Aarts

Meer artikelen met dit thema

descriptionArtikel

Uniek onderwijsgebouw via concurrentiegerichte dialoog

20 nov 2023

Op de campus van de Erasmus Universiteit in Rotterdam verrees eind vorig jaar het Langeveldgebouw. De creatie…

Lees verder »
descriptionArtikel

Optimaal binnenklimaat in flexibel en circulair kindcentrum

16 nov 2023

Leeuwarden is een prachtig kindcentrum rijker: IKC Middelsee. Het deze zomer opgeleverde gebouw is ontworpen…

Lees verder »
descriptionArtikel

Duurzame verlichting levert besparing op voor ROC Mondriaan

15 nov 2023

Wat doe je als je bouwbudget bijna op is en er voor de buitenverlichting nog een forse offerte arriveert? Dan…

Lees verder »
descriptionArtikel

De samenwerking moet al in het inkoopproces gestalte krijgen

14 nov 2023

Ondanks een niet optimale wettelijke druk om duurzaam en circulair te bouwen, is er veel mogelijk. Dat betoogt…

Lees verder »
descriptionArtikel

Van ambitieus schoolplan naar ontmoetingsgericht schoolplein

13 nov 2023

Hoe kun je met een kleurrijk ontwerp van een schoolplein ontmoetingen faciliteren en scholieren in hun…

Lees verder »
descriptionArtikel

Themanummer Scholenbouw: veel variaties voor realisatie

9 nov 2023

In ons themanummer Scholenbouw duiken we diep in de realisatie van schoolgebouwen. Van nieuwe business cases…

Lees verder »
descriptionArtikel

Schoolplein is het ondergeschoven kindje

30 okt 2023

Bijna alle kinderen in Nederland gaan naar school. Daarmee is de school, met het schoolplein, een vertrouwde…

Lees verder »
descriptionArtikel

Circulair inspiratieboek toont opties voor schoolgebouwen

17 okt 2023

Om te garanderen dat de bouwsector in 2050 volledig duurzaam en circulair is, staan er nog belangrijke…

Lees verder »