Een pleidooi voor schoolrenovatie
Een school nieuw laten bouwen lijkt vandaag de dag een ideale oplossing om het binnenklimaat op orde te krijgen. Toch moet hier voorzichtig mee om worden gegaan. Thomas Bögl, directielid en partner van LIAG: “Ik heb eens meegemaakt dat een school nieuwbouw zou krijgen, maar na onderzoek konden wij aantonen dat het met renovatie een net zo goed gebouw zou worden. Daar zit echter een spanning, want renovatie wordt anders bekostigd dan nieuwbouw.” Simpeler gezegd: voor renovatie wordt minder geld beschikbaar gemaakt.
LIAG pleit juist voor renovatie in verband met het hergebruik van materialen, maar ook omdat op lange termijn geld bespaard wordt door bijvoorbeeld betere isolatie en energiezuinige maatregelen. “Een school zegt nu te snel: dan maar nieuwbouw, maar dan moet je het oude gebouw slopen en alles opnieuw doen”, aldus Bögl. “Het is een uitdaging, maar ik denk dat best veel gebouwen behouden kunnen worden als die knip tussen de normvergoeding voor nieuwbouw en renovatie er niet was.”

Overtuigingskracht
Het kan dus anders. Dat bewijst LIAG met projecten als De Leister Igge, het St. Bonifatiuscollege en het Lyceum Schravenlant, scholen die door renovatie of vernieuwbouw in een gezonde leeromgeving zijn veranderd. Het gaat dan om het herkennen van de kansen binnen de context van het bestaande gebouw. De uitdaging hierin is het overtuigen van de gebruikers.
“Bij De Leister Igge, een school uit de jaren 70, waren ze gewend aan de onsamenhangende structuur van gangen en hoeken”, vertelt architect Jordy Aarts. “Toen wij die structuur digitaal opknipten en de uitbreiding hadden vormgegeven, kwam de originele structuur die niemand zich herinnerde bovendrijven.” Zeker als gebruikers de school op hun duimpje kennen, zoals conciërges, is het belangrijk om hen in dit ontwerpproces mee te nemen.
“Voor het Keizer Karel College in Amstelveen zijn we nu intensief aan het samenwerken met iets wat je een traditionele gangenschool kunt noemen”, licht Bögl toe. “Het is ons gelukt om te laten zien dat je ook daar leerpleinen kunt maken. Bij renovatie word je meer uitgedaagd om zoiets mogelijk te maken. Je moet het gebouw binnen de strepen invullen, of iets net een beetje opschuiven, en dat telkens binnen de constructieve gegevens en kosten. Maar ik denk dat dit bijna altijd mogelijk is.”

Nieuwe lesvormen
De overstap naar nieuwe lesomgevingen zoals een leerplein is een belangrijke binnen het thema van gezondheid. Aarts legt uit: “Als je nieuwe scholen vergelijkt met de oude gangstructuur zijn er tal van dingen veranderd. Denk aan de diversiteit aan werk- en studieplekken en vooral meer zicht op elkaar. In mijn eigen basisschool hadden we alleen zicht op buiten. Bovendien was, behoudend aula en patio, elk klaslokaal hetzelfde. In moderne en gerenoveerde scholen is er voor elk kind ruimte om te aarden. Dat is een aspect dat de kwaliteit van onderwijs en de leercapaciteit van de leerling bevordert.”
“Vergeet ook niet dat er een cultureel aspect aan zit”, vult Bögl aan. “Scholen die wij maken, zouden niet in het Midden-Oosten functioneren. Of kijk naar Finland: ik heb bewondering voor hoe open de scholen daar zijn, maar ik vraag mij af of dat hier ook zou werken. Daar blijf je pas binnen als het -20 graden is. Dat doen we hier al bij 0 graden. De mix tussen open en gesloten werkt hier dus heel goed. Toch denk ik dat er nog iets meer is. Voor een deel is dat aan ons [de architecten, red.] om aan te voelen, maar met name ook door de school.”

Ruim maatpak
De opkomst van leerpleinen en andere onderwijsvormen waar samenwerking centraal staat, is iets wat al jarenlang aan de gang is. Peter Donkers, projectleider van diverse scholen bij LIAG, geeft een voorbeeld: “In de nieuwbouw van Niekée [in 2007, red.] hebben we voor het eerst geen hokken aan elkaar gelegd, maar open ruimtes gemaakt. Ik las laatst het boek De meeste mensen deugen en daar kwam ik die school in tegen, intussen met een andere naam, maar na veertien jaar waren ze er nog steeds bezig om de lokalen te reduceren. Die ontwikkeling zit er dus gestaag in.”
De vraag is uiteraard: waar eindigt deze ontwikkeling? En kan daar in ontwerp nu al op geanticipeerd worden? “Dit is ook vaak een zoektocht van de school zelf”, aldus Aarts. “Het onderwijssysteem verandert dusdanig snel, dus het is veelal per school afhankelijk welke mate van openheid wordt geambieerd.” De manier om dit als architect op te vangen? “De constructie zo maken dat die verandering aankan”, aldus Bögl.
“Aan het begin van mijn carrière,” vertelt Bögl, “heb ik een school gemaakt die was toegesneden op de wensen van de gebruikers. Halverwege de bouw kwam de directeur ineens met andere wensen, waardoor we de school tíjdens de bouw moesten verbouwen. Daar heb ik veel van geleerd. Je moet de gebruikers meenemen, maar je moet ook een ‘simpele’ flexibiliteit inbouwen zodat je wanden kunt verplaatsen zonder de hele constructie geweld aan te doen. Bijvoorbeeld door net iets hogere lokalen te maken. Het maatpak moet dusdanig ruim zitten dat je nog een beetje dikker of dunner kan worden, zonder dat dit opvalt.”
Dit artikel is eerder gepubliceerd in Stedebouw & Architectuur, thema Circulair Bouwen van 2021. In deze editie lees je diverse andere interviews over circulair bouwen, digitalisering en de rol van de architect binnen duurzaamheid.
Benieuwd? Download het magazine in onze digitale bibliotheek. Of neem een abonnement op Stedebouw & Architectuur om geen nummer meer te missen.

Het Lyceum Schravenlant. Foto door Ben Aarts
Bij het thema van dit artikel betrokken organisaties
Meer artikelen met dit thema
Gezonde en duurzame scholen: wie wordt de Smaakmaker 2025?
27 jun om 09:30 uur 3 minOp woensdag 5 november 2025 vindt de vijfde editie van het Duurzame & Gezonde Scholen Congres plaats. Een…
Modernisering onderwijsvastgoed moet radicaal anders
26 jun om 07:30 uurDe nood tot vernieuwing van onderwijshuisvesting is hoog. Te veel schoolgebouwen zijn gedateerd en ongezond.…
Geven we nog wel les in gezonde gebouwen?
11 jun om 09:00 uur 4 minDe nood wordt steeds hoger: geven we kinderen nog wel onderwijs in gezonde gebouwen? Het is één van de centrale…
Stimulansen voor gezonde schoolpleinen
10 jun om 07:30 uur 11 minIn opdracht van de gemeente Den Haag onderzocht Esther Vlasveld, adviseur gezonde leefomgeving bij GGD…
Scholenbouw vraagt om samenwerking en standaardisatie
18 apr om 07:30 uur 10 minTijdens het seminar De leerling en leraar centraal, eind maart in de monumentale aula van het Libanon Lyceum (…
Transformatie van stedelijke rafelrandjes
16 apr om 07:30 uur 8 minDe nieuwe Stedebouw & Architectuur is uit! Met een fraaie uitwerking van het thema Transformatie &…
Innovatiesubsidie beschikbaar voor onderwijsvastgoed
14 apr om 09:00 uur 4 minMet het nieuwe Innovatieprogramma Onderwijshuisvesting verbeter je het leerrendement en verlaag je het…
‘Een gebouw moet iets teruggeven aan buurt en bewoners’
20 mrt om 07:30 uurAls architect bestudeert Ianthe Mantingh eerst de samenleving zelf om uiteindelijk sterke buurten te gaan…
Reactie toevoegen