‘Je doet het niet voor het plaatje’

Springzaad streeft naar natuurrijke, ruimtelijke speellandschappen, in plaats van naar enkel natuurlijk ogende speeltoestellen. Groen is er geen decor, maar bespeelbaar, en is zoveel mogelijk inheems en divers, met meerwaarde voor vogels, vlinders enzovoorts. Bij het ontwerp wordt zoveel mogelijk uitgegaan van de mogelijkheden die de plek van nature al biedt (potenties van de plek benutten) door gebruik te maken van wat aanwezig is. Het gaat dan om natuurlijke materialen, beplanting en het landschappelijk reliëf.

De aanpak is circulair, Springzaad kiest bij voorkeur voor een gesloten grondbalans, gebruik van Europees hout en heeft een hang naar hergebruik van reeds aanwezige. Ook probeert Springzaad zoveel mogelijk belanghebbende partijen in alle fasen van het project te betrekken, middels een integrale aanpak, waarbij behoeften en wensen van de kinderen centraal staan.

Groene schoolpleinen 

Een van de aandachtsgebieden van Stichting Springzaad zijn groene schoolpleinen. Lobst noemt daarvoor enkele argumenten: “Als kinderen niet naar de natuur kunnen, breng dan de natuur naar de kinderen. Kinderen zitten bijna iedere dag op school en per dag steeds langer. Waarom zou je ze dan niet een gezonde, uitdagende, levendige en meegroeiende speel- en leeromgeving aanbieden. Zo’n omgeving is ook super geschikt voor buiteneducatie en stimuleert het spelen en bewegen: kinderen bewegen meer en gevarieerder en spelen beter samen in een groene omgeving. Ook is sprake van een sociale meerwaarde, want niet alleen kinderen maar ook ouders en de buurt doen mee. Een écht groen schoolplein levert bovendien een bijdrage aan biodiversiteit, aan duurzaamheid en klimaatadaptie.”

Geen cosmetische ingreep

Groene schoolpleinen zijn populair, maar er gaat nogal eens wat mis – soms bouwen scholen het groene areaal al snel na oplevering weer af. Lobst ziet dat ook gebeuren, en waarschuwt: “Weet waar je aan begint! Een werkelijk levendig groen schoolplein is geen cosmetische ingreep, maar vraagt een diepgaande verandering in beleid en cultuur van de hele school. Je doet het niet voor het plaatje, maar voor de gedeelde ervaring en de kansen, inclusief de kans op mislukking. Maar ook de kans om dat wat mis is gegaan te verbeteren!”

Een deel van de teleurstellingen hangt samen met het feit dat een groen schoolplein geen vastomlijnd eindbeeld heeft, een beeld dat bereikt is met de opening en daarna ‘vastomlijnd’ in stand gehouden kan worden. “Een groen schoolplein is een levend organisme waarvan groei en verandering de onontkoombare kenmerken en kansen tegelijk zijn. Onderhoud van zo’n plein betekent: meebewegen met de omstandigheden in een voortdurende, nooit eindigende natuurlijke cyclus. Houding en inzet van de school en de vaardigheden van goed luisterende ervaren, integraal (samen)werkende ontwerpers en uitvoerders zijn bepalend voor het succes.”

Proces 

Om vergroening succesvol te laten verlopen is het van belang om het proces goed te organiseren. Stichting Springzaad heeft daarvoor een methode in gebruik, ontwikkeld door Fonds 1818 in het kader van hun programma Groene Schoolpleinen. Springzaad en het Oasenetwerk waren nauw betrokken bij dit project in Zuid Holland (1). Lobst over het stappenplan: “Ontwikkeling, ontwerp en onderhoud van speel- en leerlandschappen zijn maatwerk. Je kunt een aantal stappen doorlopen om veilig te stellen dat je niets vergeet en alle betrokkenen een stem geeft, en ervoor zorgt dat je alle randvoorwaarden meeneemt. Maar vergeet niet dat ieder project anders is. Dat betekent dat het proces een zekere mate van flexibiliteit in zich heeft.”

De methode bestaat uit een stappenplan en is gebaseerd op jarenlange ervaring van scholen en betrokken organisaties. Bij elke stap zijn acties, ideeën en ervaringen vermeld. Dit is onderbouwd met vakliteratuur en instructieve filmpjes, waarin docenten, ouders en scholen hun ervaringen delen.

'Keurmerken' voor groene schoolpleinen 

Een school met een écht groen schoolplein is trots op dit speelse leerlandschap en wil dit laten zien. Daarom heeft Springzaad het vignet ‘Groen Schoolplein’, ontwikkeld door Fonds 1818 in het kader van het programma ‘Groene Schoolpleinen’, nieuw leven ingeblazen (zie bijstand vignet – red.). Het is niet eenduidig te benoemen wat een kwalitatief goed groen schoolplein is. Elk groen plein heeft andere kansen, kenmerken en onderdelen.

Springzaad heeft een checklist opgesteld met de belangrijkste criteria die er écht toe doen als je een duurzaam en levendig speels leerlandschap als buitenlokaal aan je school wilt toevoegen. Deze criteria zijn onder te verdelen in drie categorieën: inrichting, spelen en lesgeven. Een school die grotendeels aan deze criteria voldoet krijgt het vignet. Als de school de lijst doorloopt en afvinkt, wordt duidelijk wat reeds gerealiseerd is en waar nog kansen liggen. Het vignet is in die zin naast een onderscheiding ook een intentieverklaring, waarmee de school laat zien, dat zij bewust werkt aan de verdere ontwikkeling van haar groene plein.”

Tips voor het vergroenen van schoolpleinen

• Neem de visie en de motivatie van een school als vertrekpunt; 
• Stel de kinderen, hun behoeften en wensen centraal;
• Vraag kinderen nooit alleen welke spelelementen ze willen. “Wat wil je kunnen doen en wat wil je meemaken?” Dat zijn betere vragen, om verder te komen dan bekende clichébeelden; 
• Laat school en kinderen eerst kijken naar andere, inspirerende voorbeelden in hun regio;
• Zie de bestaande situatie en de randvoorwaarden als kansen, niet als beperkingen; 
• Verken voor je begint het bestaande plein, de wensen en eisen van school én kinderen goed. Meestal rolt er dan na een grondige analyse een passend en vanzelfsprekend ontwerp uit;
• Om elke dag te blijven leren en groeien, moet het plein ‘mee kunnen groeien’ met de kinderen en hun behoeften; Ontwikkelingskansen en ruimte voor verandering zijn essentieel; 
• In het begin is het vaak wennen aan een nieuw plein en haar uitdagingen en komen er ongelukjes en soms vandalisme voor. Iedereen moet wennen aan de verandering, observeer goed wat er gebeurt en pas zo nodig beleid of plekken aan, maar geef iedereen ook de tijd om te leren omgaan met de (cultuur)verandering; 
• Bespreek knelpunten en klachten open met elkaar en leg uit waarom risicovol spelen en uitdagend leren zo belangrijk zijn. Vaak leren kinderen al na korte tijd hun gedrag aan te passen en ontwikkelen ze een nieuwe alertheid, veiligheidsbewustzijn en vaardigheden.

Dit artikel verscheen eerder in BuitenSpelen. Bekijk hier alle edities van het vakblad.